Ontwikkeling eerste ecodorp in Nederland

Eigenaar, ontwerper, bouwer én gebruiker

Wie het dorp Bergen in Noord-Holland binnenrijdt, ziet het gelijk: dit dorp is bijzonder. De mooie ligging aan bos en duin, vlakbij de zee geeft Bergen een haast mystieke uitstraling. Niet verwonderlijk dat juist hier het eerste ecodorp van Nederland wordt gebouwd. We praten met FredJan van Twigt, architect, visionair en initiatiefnemer.

Hij studeerde in 1980 af aan de TU Delft op passieve zonnehuizen. Daarna zwierf hij over de aardbol en werkte onder andere zeven jaar voor de VN in Afrika, plattelandsontwikkeling. Eenmaal terug in Nederland valt het hem op dat mensen steeds meer gescheiden van elkaar wonen. “Het lokale verband is weg. Hoe is het mogelijk dat mensen, die naast elkaar wonen, elkaar niet kennen?” Toen in 2009 een landschapsconferentie plaats vond in Bergen, waarbij een nieuwe bestemming van het voormalige MOB-terrein ter sprake kwam, greep Van Twigt zijn kans voor de bouw van een ecologische woongemeenschap. Een dorp waar mensen wonen en werken met een groot streven naar zelfvoorzienendheid in energie, voedsel, in groepsvorming en open relatie met de omgeving.

Van vliegveld naar dorp

Het MOB-terrein is een voormalig militair vliegveld, aangelegd in 1939, bestaande uit drie grote platformen en een weiland, destijds de landingsbaan. Het deel met loodsen en rangeerterreinen (16 hectare) werd in mei 2013 door de inmiddels opgerichte Ecodorp Steunstichting gekocht. Nu dus de eigenaar van het terrein. De gebruikers komen bijeen in de stichting Ecodorp Bergen. Van Twigt: “We hebben deze scheiding aangebracht omdat we geen particulier eigendom wensen op het terrein. Mensen leven in een groep. Willen ze weg, dan moet dit gemakkelijk kunnen.” Bedoeling is, dat er uiteindelijk 80 mensen in het dorp komen wonen.

FredJan van Twigt vervolgt: “We hebben het terrein onder een aantal voorwaarden gekocht, waardoor de prijs ervoor relatief laag was. Het terrein is vervuild. Ook kunnen er bommen in de grond zitten. We moeten de grond saneren en de bestaande gebouwen verwijderen. Sommige bevatten asbest. Daarnaast waren we verplicht om binnen een bepaalde termijn een nieuw bestemmingsplan te maken en in te dienen; van militaire doeleinden naar wonen en werken. Het plan is in november 2014 ingediend. We wachten nu op een reactie van de gemeente.”

Het is de bedoeling dat het ecodorp binnen tien tot vijftien jaar gerealiseerd is. Een dorp bestaande uit onder andere duurzame huizen. Van Twigt: “We mogen hiervoor 2000 m2 besteden. De huizen en andere gebouwen mogen bestaan uit drie lagen. We willen echter nog bepleiten de oppervlakte te verdubbelen en de hoogte te halveren. Want hoe meer oppervlakte, hoe meer zonne-energie je kunt gebruiken.” Op het andere deel van het terrein komen onder andere ateliers, een theater, een restaurant, een winkel, werkplaatsen en andere gemeenschappelijke voorzieningen. Ook wordt ruimte geschapen voor recreatie, permacultuurtuinen, dieren, waterzuivering en het opwekken van duurzame energie.

Duurzame zelfbouw

Waar moeten we aan denken als we het hebben over duurzame gebouwen? Van Twigt legt uit: “We bouwen met stro en leem. Via Tom Rijven, die hier al jaren in gespecialiseerd is, leren we de kneepjes van het vak. Voor de eerste proefwoningen passen we de door Tom bedachte hexagon (zeshoek)bouw toe. Op het terrein worden de strobalen ter plaatse geperst en de beschermende leemlaag samengesteld. In de oude loods, die we voor de bouw gebruiken, worden de muurelementen geprefabriceerd. Vervolgens klemmen we de strobalen tussen staanders in een houtskeletconstructie. Na voltooiing leggen we de muur plat op de grond om de leem op te kunnen brengen. Het grote voordeel van hexagonbouw is de prefabricage van wandelementen in de oude loods. Het bouwen is zodoende weersonafhankelijk. Bovendien, de toekomstige bewoner kan zelf de wanden maken. Op de bouwplaats stellen ze de wandelementen samen. Ook hoeft hij niet naar ‘de bank’ voor zijn huis. Dat willen we niet. Kortom, binnenkort starten we met een bouwteam van minimaal vijf mensen, die de kennis van Tom leren en de andere bewoners begeleiden bij de bouw.

Naast dat stro en leem zoveel mogelijk uit de lokale omgeving wordt betrokken, zal dit ook gebeuren met andere bouwmaterialen. Materialen uit de sloop zullen hergebruikt worden. Denk aan ramen, deuren, glas, balken en autobanden. Deze laatste materialen zijn geschikt voor de fundering, vernemen we van Van Twigt. Zeker als er licht gebouwd wordt. Omdat het bos, dat op het terrein staat, uitgedund moet worden, heeft het ecodorp haar eigen rondhout. Ook dit gebruiken zij voor de bouw. Evenals het beton dat bij de sanering vrij komt. Van Twigt: “De loodsen laten we niet staan. De meesten zijn energetisch slecht gebouwd. Maar wel gebruiken we bepaalde onderdelen die eruit komen. ” Buiten de materialen om zal de energievoorziening een aandachtpunt zijn in Ecodorp Bergen. Denk aan de toepassing van zonne-energie en kleinschalige biogasinstallaties. Echter, de plannen hiervoor moeten nog verder uitgewerkt worden.

Regelgeving contra voordelen

Het mag duidelijk zijn, de bouw van een ecologisch dorp is heel anders dan dat van een traditionele woonwijk, op meerdere fronten. Niet verwonderlijk dat Ecodorp Bergen tegen de Nederlandse regelgeving aanloopt. FredJan van Twigt: “We willen, om een voorbeeld te noemen, geen dampremmende lagen toepassen. Wat wel als eis in het Bouwbesluit staat. En we zijn voornemens welstandsvrij te bouwen. Daarvoor hebben we een voorstel ingediend bij de gemeente. Kortom, omdat Nederland nog niet bekend is met het systeem van ecodorpen, zullen we met de overheid om tafel moeten. We snappen dat er regels moeten zijn, maar we hopen dat we wat meer ruimte krijgen voor creativiteit. We weten waar we mee bezig zijn als eigenaar, ontwerper, bouwer en gebruiker. Het geheel hebben we onder controle.”

Maar dit zijn niet de enige argumenten waarmee Ecodorp Bergen de overheid wil overtuigen. Een van de redenen is ook, dat veel mensen ‘klaar’ zijn met hoe het gaat in Nederland. Men wil weer verbinding met elkaar, de natuur én de bodem. Ook op economisch vlak zijn er voordelen te noemen. Van Twigt: “Nu zijn we behoorlijk afhankelijk van geld. Jongeren hebben twee banen om genoeg geld te kunnen verdienen voor een huis en levensonderhoud. In een ecodorp heb je weinig of geen geld nodig. Denk aan een ‘free gift economy’, waarin sprake is van ruilhandel zonder munteenheid. Ook op het energieverbruik kunnen we met ecodorpen ontzettend veel winnen. De huizen die we bouwen, vragen weinig energie. We gaan het lokaal opwekken en maken dan dus geen gebruik van de nutsvoorzieningen. Hierbij denken we onder andere aan droogtoiletten, ook wel toiletten met composteerbaar strooisel, groene toiletten of ecologische toiletten genoemd. Bovendien, is het noodzakelijk dat elk huishouden sanitaire voorzieningen heeft?”

FredJan van Twigt vervolgt: “Alles bij elkaar durf ik te zeggen dat ecodorpen zowel op economisch vlak als op het gebied van energievoorziening de maatschappij vele voordelen oplevert. Waarbij natuurlijk ook de voordelen op sociaal vlak niet uitgesloten mogen worden. Een mooie bijkomstigheid is bovendien, dat de bouw van een ecologisch huis relatief goedkoop is. Enerzijds door de genoemde zelfbouw, anderzijds door het genoemde hergebruik van materialen en de bouwwijze. Voor 10.000 tot 15.000 euro heb je al een unit waar een persoon in kan leven.”

Internationaal

Het zal nog even duren voordat het dorp er echt staat. We noemden het al, voornamelijk op het gebied van regelgeving zullen nog de nodige stappen gezet moeten worden. Bovendien, veel grond heeft Nederland niet. Alhoewel dit volgens Van Twigt geen excuus is. “De overheid zou gebieden kunnen aanwijzen waar plaats gemaakt kan worden voor deze ontwikkelingen.” Maar snel gaat het dus nog niet met de ontwikkeling van ecodorpen in Nederland, zeker als je het vergelijkt met de ons omringende landen. Duitsland bijvoorbeeld kent dergelijke dorpen al vele jaren. Ook elders in de wereld is er volop aandacht voor. Op de site van Global Ecovillage Network (http://gen.ecovillage.org) staan wereldwijd vele projecten. Van Twigt: “In Senegal bijvoorbeeld vindt een mooie ontwikkeling plaats. De minister voor Ecodorpen heeft de ambitie om binnen twee jaar 14.000 ecodorpen te realiseren. Geweldig toch! “

Hij moet geduld hebben, maar het Ecodorp Bergen zal er komen. FredJan van Twigt is er heilig van overtuigd: “Ik zie het al helemaal voor me!”