Visitekaartje circulair bouwen -artikel-

Met de marketingslogan ‘Wat is jouw verhaal?’ gaat de ABN AMRO bank straks in gesprek met haar klanten. De bank zet in navolging van Triodos en a.s.r. vol in op duurzaamheid. Een circulair paviljoen op de Zuidas is onderdeel van het nieuwe visitekaartje.

Naast het hoofdkantoor aan de Zuidas bouwt ABN AMRO een circulair paviljoen. Dit zal als ‘vergadermachine’ fungeren voor de bank die vergaderruimte nu vaak extern in moet huren. Daarnaast wordt het paviljoen een ontmoetingsplaats voor klanten, collega’s en buurtbewoners. Er komt een restaurant en er zullen met enige regelmaat – door Pakhuis De Zwijger gefaciliteerde – lezingen worden gegeven. In september opent het paviljoen haar deuren.

‘Je moet met circulariteit voortdurend denken aan de volgende levensfase van het gebouw en de verandering in functionaliteit’

Het paviljoen in Amsterdam Zuid is, naar eigen zeggen, het eerste praktijkvoorbeeld van duurzaam en circulair ontwerpen. De Architekten Cie. was hierin niet een direct voor de hand liggend bureau, maar wel een die reeds jarenlang op de Zuidas actief is en samenwerkt met de bank.

Duurzaam maar hoe?

De invulling hoe duurzaamheid een plek in moest nemen in het paviljoen bleek een lastige voor de bank. In juni 2015 werd met het project gestart. Intern waren er vragen over de invulling en het proces stokte, totdat de architect met het begrip circulariteit op de proppen kwam. Er werd vervolgens met een nieuwe – circulaire – bril naar het project gekeken. De bouw was toen al begonnen. De kuip voor de betonnen bak was al gegraven, maar zou gaan dienen als fietsenkelder. De positie van de palen lag al vast.

Hans Hammink senior projectarchitect van de Architekten Cie.: ‘Zelf hadden we nooit van de term circulair gehoord. Maar in de gesprekken met TU Delft waren we al snel overtuigd dat we deze richting in moesten slaan. Een van onze eerste adviezen was om de betonnen bak te vergroten. En om er zo in plaats van een fietskelder vergaderruimten van te kunnen maken. De bank hoeft vergaderruimte niet meer extern in te kopen en is in een klap 1.800 vierkante meter vergaderruimte rijker.’

Puzzelen

‘Je moet met circulariteit voortdurend denken aan de volgende levensfase van het gebouw en de verandering in functionaliteit’, ontdekte Hammink. ‘Je moet het flexibel opzetten zodat het functionele veranderingen aan kan. Zonder dat je de helft moet slopen.’

Het paviljoen op de begane grond telt 1.200 m2. Dit gaat een restaurant herbergen en heeft een daktuin. De wanden boven de kelderbak zijn uitgevoerd in massief hout. Het larikshout is lokaal behandeld. Door vaste maten te gebruiken en flink te puzzelen kan straks de constructie eenvoudig worden gedemonteerd. Hammink: ‘Je moet het goed in elkaar zetten, maar vooral ook eenvoudig kunnen demonteren. Kit of pur vergeet het maar.’ Alles is dan ook gemonteerd zónder ook maar een druppel kit, pur of lijm. Door de slimme maatvoering is restafval tot een minimum teruggevoerd.

Hergebruikt materiaal

Via het bedrijf New Horizon worden in het gebouw diverse sloopmaterialen hergebruikt. Zo worden in de kelder puien gemaakt van oude kozijnen uit sloopwerken. Verder worden oude stoeptegels toegepast in het vloerpakket voor extra massa voor contactgeluidisolatie. Hergebruikte materialen zijn verder trapleuningen, kabelgoten en brandslanghaspels. Een mooie feature is dat van oude spijkerbroeken isolatiepanelen zijn gemaakt voor de akoestische absorptie.

Hammink: ‘Circulair bouwen is een ding, maar de echte innovaties zitten hem in de installaties. In het paviljoen komt onder andere gelijkstroom. Apparaten als computers, led-verlichtingen en keukenapparatuur werken hierop. Duurzame energie zoals die van de zonnepanelen op het paviljoen werken ook op gelijkstroom. Hiermee hoef je stroom niet meer om te zetten en heb je geen energieverlies.’

Materialenoogst

Een circulair gebouw is bij oplevering niet klaar, schetst Hammink: ‘We hebben met de opdrachtgever meegedacht over het beheer en onderhoud. Dat is een totaal ander proces dan gebruikelijk. Het is een ander soort denken.’

Bim speelde hierin een rol. Het is niet alleen bij de totstandkoming gebruikt, maar wordt ook ingezet voor de toekomstige materialenoogst. Hammink: ‘Als het gebouw ooit uit elkaar wordt gehaald en er kolommen of balken worden verkocht dan fungeert Bim ook als materialenpaspoort.’

Tegengeluid

De excursie naar het circulaire paviljoen van ABN AMRO gebeurde op initiatief van Booosting. Een platform voor koplopers in bouwinnovatie. Traditiegetrouw werd er een tegenlezing gehouden. Dit keer kwam het vuurwerk niet vanuit de tegenlezing, maar vanuit de zaal. Projectleider Jeroen Schinkel van Traject stelde dat de Well Building Standard* – waarin het aspect gezondheid een grote rol speelt – niet direct is meegenomen in het programma voor het circulaire paviljoen. Dit leidde tot een verontwaardigde reactie van Atto Harsta van Aldus.

Harsta: “Hier zakt mijn broek van af. Sinds Vitrivius houden we ons al bezig met gezondheid of zouden dat moeten doen. Het zal toch niet zo zijn dat er een stom Amerikaans label nodig is om ons na te laten denken over gezondheid?!? Gezondheid is primair de opdracht waar we met zijn allen voor staan. Ik word er verdrietig van om dit te horen en dat wil ik dan ook niet meer horen!”

Circulair bouwen

Vanaf het begin van het circulaire ontwerpproces heeft de Architekten Cie. rekening gehouden met zoveel mogelijk circulaire uitgangspunten:
• zo weinig mogelijk inbreuk op de grondstofgebruik;
• afvalvrij ontwerpen en bouwen;
• recyclebaarheid gebruikte materialen;
• flexibiliteit en herbruikbaarheid inrichting;
• verschillende levenscycli van de verschillende onderdelen;
• materiaalleveranciers zijn co-maker.

ABN AMRO en duurzaamheid

Jaren geleden zette ABN Amro al in op circulariteit en duurzaamheid. Door gesprekken aan te gaan met duurzaamheidsgoeroes als Thomas Rau en Ruud Koornstra is een van de speerpunten de verduurzaming van het commercieel vastgoed geworden. Het hoofdkantoor van ABN op de Zuidas is uitgeroepen tot het duurzaamste bestaande gebouw ter wereld en heeft een BREEAM Excellent certificaat gekregen.

Tekst: Gerard Vos
Beeld: Wax