De eenzame fietser, zoals in 1973 nog bezongen door Boudewijn de Groot, is niet meer. De noeste trapper van weleer beschikt tegenwoordig over een e-bike of een speed-pedelec en kan zich zonder grote krachtsinspanning met hoge snelheid over grote afstanden verplaatsen, zelfs met tegenwind. Onderweg moet hij zich zien te voegen in een groeiende stroom van andere tweewielers en wat het kabinet betreft wordt die stroom fietsgebruikers alleen maar groter. En daarmee ook het aantal kilometers aan fietsasfalt. Meer over snelfietspaden, een rode loper voor de (snel)fietser.
Snelfietspaden: De kosten voor het aanleggen werden destijds begroot op 700 miljoen
Honderd miljoen euro wil staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur) uittrekken als overheidsbijdrage aan een nationaal fietsenplan waarin ook gemeenten en provincies geacht worden te participeren. Ze hoopt daarmee uit te komen op een gezamenlijke investering van zo’n kwart miljard. Het plan, dat voortborduurt op de kernthema’s uit de Tour de Force Fietsagenda, is erop gericht dat zeker nog 200.000 mensen voor hun dagelijkse ritten de auto verruilen voor de fiets en dat er in de komende tien jaar in totaal drie miljard extra fietskilometers op de teller komen te staan. Diverse maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) beloven dat een toenemend fietsgebruik – en dan bij voorkeur ten koste van het autogebruik – alleen maar winnaars kent in termen van minder CO2-uitstoot, minder ziekteverzuim en een hogere levensverwachting.
Cijfers
• 22,8 miljoen fietsen: gemiddeld 3 fietsen per huishouden
• 1,9 miljoen e-bikes. Ter vergelijking: er zijn 1,1 miljoen brom-/snorfietsen
• Bijna 1 op de 3 nieuwe fietsen is een e-bike
• Meer dan 10.000 speed pedelecs. Sterke ontwikkeling: in 2017 zijn er 4.572 verkocht
Opzij, opzij, maak plaats, maak plaats
Het toenemend aantal fietsers leidt tot verkeersstromen die een plek moeten krijgen op dezelfde infrastructuur. Zo maken de e-bike en de speed-pedelec het weliswaar mogelijk om relatief gemakkelijk grote(re) afstanden te overbruggen, maar kan het verschil in snelheid met andere fietsers tot gevaarlijke situaties en/of ongelukken leiden, ook omdat het voor andere weggebruikers soms lastig is die verschillen in snelheid te overzien. Het aantal (dodelijke) ongevallen onder oudere fietsers, en dan vooral e-bikers is een punt van zorg.
Toenemend fietsgebruik in de steden leidt vooral in de spitsuren tot fietsfiles en langdurig oponthoud voor stoplichten omdat de stroom fietsers niet meer in één keer het groene licht kan passeren. Er ontstaat een behoefte aan aangepaste verkeersregelingen en meer stallingsmogelijkheden, zeker ook gezien de toename van duurdere fietsen, het gecombineerde gebruik van fiets en trein. Van Veldhoven wil 74 miljoen van haar budget inzetten voor het vergroten van stallingsmogelijkheden in de nabijheid van stations.
Netwerk snelfietspaden
De resterende financiële impuls vanuit de rijksoverheid is noodzakelijk voor het verder realiseren van een samenhangend regionaal netwerk aan snelfietspaden van in totaal 675 kilometer, zoals bepleit in de Toekomst-agenda voor Snelfietsroutes uit 2013, waardoor de (fiets)bereikbaarheid sterk verbetert en fietsen naar het werk voor meer mensen een optie wordt. De kosten voor het aanleggen van zo’n ‘rode-loper’ netwerk werden destijds begroot op 700 miljoen. Het gezamenlijk optrekken van gemeente, provincie en rijk is noodzakelijk, evenals een duidelijke, gedeelde visie op de praktische uitvoering. Dit om te voorkomen dat er straks stukken in de loper ontbreken of dat er sprake is van een lappendeken van regionale en lokale stoffen en dessins.
Hoe ver de aanleg van het netwerk inmiddels gevorderd is, blijkt moeilijk te achterhalen. In de Kamer is in februari 2017 via een (aangehouden) motie verzocht om een volledig overzicht van snelfietsroutes in Nederland dat duidelijkheid zou moeten bieden over de nu nog witte plekken.
Veilig over het asfalt: de praktijk
Leidend bij de aanleg en inrichting van snelfietspaden zijn in ieder geval de verwachte gebruiksintensiteit en veiligheid. De door Tour de Force ingestelde Innovatieprijs, die dit jaar voor de tweede keer wordt uitgereikt, is gericht op het stimuleren van idee-ontwikkeling rond (vooral) fietsveiligheid.
Koren op de molen van bouw- en infraonderneming Heijmans. ‘We zijn al een aantal jaren actief in de ontwikkeling van innovaties, die de veiligheid van de (fiets-)infrastructuur verhogen’, vertelt Harald Kuhn, Productmanager Smart Mobility. ‘Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot de ontwikkeling van Bikescout, een in het wegdek ingebouwde lichtsignalering die automobilisten waarschuwt voor naderend – kruisend – fietsverkeer. Vooral de snelheid waarmee fietsers naderen is voor een automobilist vaak moeilijk in te schatten, zeker als op een fietspad zowel e-bikes als gewone fietsers rijden. De lichtsignalering werkt heel precies, want het detectiesysteem berekent nauwkeurig het tijdstip waarop de fietser de kruising of rotonde bereikt. Dit maakt de automobilist alerter en helpt hem om de juiste beslissing te nemen bij de fietsoversteekplaats.’
Het concept van detectie en signalering is door te trekken naar de realisatie van een ‘groene golf’ voor fietsers die veel verkeerslichten op hun route treffen en draagt daarmee bij aan een gereguleerde doorstroom van fietsverkeer. Smart Mobility wint voor de fietser rap aan terrein, zo blijkt ook uit andere initiatieven.
Rolweerstand en wegmarkering
Omdat er naast de beoogde 675 km aan nieuwe snelfietsverbindingen ook bestaande fietsinfrastructuur verbeterd en opgewaardeerd zal worden, heeft Heijmans ‘Recoflex Vélo’ ontwikkeld. Dit is een speciale hoogwaardige asfaltoplossing voor fietspaden, die zich uitstekend leent om ter vervanging van bestaand asfalt te worden aangelegd. ‘Het is met dit materiaal relatief eenvoudig om op een bestaande ondergrond of fundering zowel een nieuwe fietsinfrastructuur aan te leggen als een bestaande straat met klinkers in korte tijd om te bouwen tot een herkenbaar deel van een (snel)fietsroute’, aldus Eefke Hoefnagel, Marktontwikkelingsmanager Openbare Ruimte.
‘Anders dan bij de traditionele twee- of drielaagse asfaltconstructie, is hier sprake van slechts één herbruikbare asfaltlaag. Hierdoor is de aanleg goedkoper, sneller én duurzamer. Bovendien zorgen de eigenschappen van het materiaal voor een minimale rolweerstand voor fietsers en dus voor een beter comfort.’
Daarnaast wordt er al een tijd geëxperimenteerd met fluorescerende coatings op asfalt met een duidelijke attenderingsfunctie voor de gebruiker in de vorm van belijning, interactieve zebrapaden (‘Crosscover’) en andere vormen van markering en signalering. Op fietspaden in de buitengebieden kunnen zogeheten ‘Glowstuds’ in het asfalt geplaatst worden: een actieve wegmarkering die zonne-energie combineert met glow-in-the-dark elementen. Het maakt de loop en contouren van het fietspad zichtbaar. Uitgangspunt was een duurzaam en kostenefficiënt product te ontwikkelen, dat lichtvervuiling voorkomt en de flora en fauna in de landelijke omgeving niet verstoort.
‘Veel testen we hier op de eigen werf, ook om te kijken hoe het materiaal zich houdt onder intensief gebruik en met die ervaring kunnen we dan weer verder. We hebben dus onze eigen proeftuin’, aldus Hoefnagel.
Van achterbank- naar fietszadelgeneratie
‘Wil je mensen op de fiets krijgen, dan ben je er nog niet met het bieden van adequate fietsinfrastructuur en voldoende stallingsmogelijkheden. Het gaat ook om een toekomstbestendige gedragsbeïnvloeding en -verandering’, stelt Robert Coffeng, verkeerskundige en projectmanager mobiliteit bij Antea Group. Gedragsverandering is een proces dat vele jaren in beslag neemt en zeker bij het verkeer blijkt dit lastig: al sinds de jaren negentig wordt geprobeerd om mensen ertoe aan te zetten meer te fietsen en het openbaar vervoer te gebruiken en toch blijft het autogebruik toenemen.
De huidige inspanningen zijn vooral gericht op een verschuiving in het woon-werkverkeer, bijvoorbeeld door het invoeren van fiscale voordelen van fietsgebruik. Het lijkt echter minstens zo belangrijk om grote aandacht te besteden aan de jeugd. Uiteindelijk kan het vervoer van huis naar school of universiteit worden gezien als de eerste ervaring met woon-/werkverkeer. Wanneer het vervoer met de fiets goed bevalt is er geen noodzaak om over te stappen op brommers, scooters of auto’s. Wat Coffeng betreft ligt er een belangrijke uitdaging in het populariseren van het gebruik van e-bikes en speed-pedelecs onder jongeren.
‘Het zou een idee zijn als gemeenten en provincies ook om de tafel gaan zitten met besturen van scholen en universiteiten over de aanleg van snelle fietsverbindingen en goede stallingsmogelijkheden. Daarnaast zouden fietsfabrikanten en -leveranciers hier hun rol nog verder in kunnen pakken.’
Achter de tekentafel vandaan
Gevraagd naar leermomenten uit eerdere tracévoorbereidingen geeft Coffeng aan dat er verschillen zijn tussen de beleving van en het daadwerkelijk fietsen van de geplande route. Potentiële knelpunten mogen niet onderschat worden. ‘Het kan er op een kaart geweldig en volstrekt logisch uit zien. Tot je erachter komt dat je op een deel van de route in de stank van een fabriek of varkenshouderij fietst, dat er op één of meer plekken sprake is van onduidelijke en daardoor potentieel gevaarlijke situaties, of dat er een onhandige aansluiting op andere routes is.
De omgeving heeft invloed op de animo om de fietsroute te nemen maar zorgt ook voor problemen die je vooraf moet zien op te lossen. Hetzelfde geldt bij ruimtelijke plannen voor het gebied: klopt het ambitieniveau met wat je in de planfase voor ogen had nog met de meest actuele situatie? Je moet feitelijk de hele verkeerssituatie op en langs zo’n tracé echt zien én ervaren. Bij de ontwikkeling van een tracé nabij Oosterhout hebben we geëxperimenteerd met verschillende typen belijning. Bekeken is wat het effect is op de gebruiker en hoe deze de belijning beleeft. We hebben op kantoor toen een sessie gehouden met scholieren: het is zonder meer verrijkend om ook de beoogde doelgroep vóóraf te horen.’
Rol de loper uit!
Bij het bekendmaken van de plannen juichte de Telegraaf dat wat Van Veldhoven betreft ‘de asfalteermachine uit de garage komt’ (12 juni 2018). De middelen om het fietsgebruik te stimuleren en te faciliteren zijn echter niet onbeperkt en het ambitieniveau is hoog. Het is zaak creatief om te gaan met de mogelijkheden en voorzieningen en vanuit een heldere visie prioriteiten te stellen. Daar ligt de uitdaging voor beleidsmakers, verkeers- en veiligheidsdeskundigen, wegenbouwers en ontwikkelaars van smart mobility-oplossingen. Met een knipoog naar Marsman: ‘Denkend aan Holland zie ik brede stromen fietsers graag door het oneindig laagland gaan…’ Rol die loper maar uit!
Info
Lees hier meer over achtergronden en invulling: Fietsplatform
Tekst: Lili de Ridder
