De Houthaven
Van bedrijventerrein naar eilandenwijk
De Amsterdamse Houthaven is een gebiedsontwikkelingsproject in Amsterdam West. Na een lange periode van industriële bedrijvigheid verandert het gebied in met name een woonbuurt op zeven groene, autoluwe eilanden. Bijzonder is, dat de wijk 100% energieneutraal is. We praten met Cees Groot, expert in energieneutrale bouw, adviseur voor de omgevingsdienst Noordzeekanaal, ingehuurd door Gebiedsontwikkeling Houthaven-Amsterdam.
De Houthaven, gelegen in het noordelijk deel van de Spaarndammmerbuurt, werd in 1876 gegraven voor het overslaan en opslaan van hout dat vooral uit Scandinavië, Afrika, Azië en Rusland kwam. Toen het vervoer van hout steeds meer over de weg plaatsvond, werden de insteekhavens in 1945 gedempt. Ruim vijf jaar geleden is begonnen met het transformeren van De Houthaven van een bedrijventerrein naar buurt met woningen en enkele voorzieningen, zoals scholen, horeca, hotel, zorginstelling en bedrijfsruimtes. Het project loopt nog zeker tien jaar door.
Excellent Gebied
De gemeente, collectieven, particulieren en ontwikkelaars hebben samen afgesproken, dat de Houthaven een 100% energieneutrale wijk moet zijn; over een jaar bekeken dient netto geen energietoevoer van buitenaf nodig te zijn voor de gebouwen, die afkomstig is van fossiele of nucleaire brandstoffen. Het gebied behoort hiermee tot een van de tien Excellente Gebieden in Nederland, waarvoor de aangescherpte Bouwbesluiteisen 2020 gelden. Cees Groot: “We bouwen met een norm van vijf jaar vooruit, wat vijf jaar geleden al als beleid ingestoken is. Oftewel, we bouwen tien jaar vooruit. Ambitie was en is om tot een toekomstgerichte, zelfvoorzienende wijk te komen.”
Maatregelen
De maatregelen die getroffen zijn om De Houthaven 100% energieneutraal te maken, zijn in te delen in drie categorieën. Groot legt uit: “Stap één betreft het casco; het verbeteren van de bouwschil en energiebesparende maatregelen, die te maken hebben met het gebouw zelf. Denk hierbij aan thermische isolatiewaarde van gevel, dak en vloer van 6 tot 7. Alsook het toepassen van drievoudig glas, het gebruik van warmteterugwinning in ventilatie of CO2 gestuurde natuurlijke ventilatie, het verbeteren van de kierdichtheid van de woning en bijvoorbeeld warmteterugwinning uit douchewater.”
De tweede stap gaat over het zoveel mogelijk lokaal toepassen van een warmte-koudevoorziening. Cees de Groot vervolgt: “We gebruiken water uit het IJ en de bodem om daarmee de gebouwen te koelen. Koeling is een steeds belangrijker onderdeel van het gehele proces. Vroeger dacht men alleen aan het verwarmen van de ruimte en tapwater. Gebouwen gebruiken we echter steeds meer multifunctioneel, mensen werken meer thuis en de energievraag van de woning neemt steeds meer af. Dus de vraag voor koeling is groter dan voor verwarming. We kijken hiermee niet alleen naar energieneutraal, maar ook naar het verbeteren van comfort in de gebouwde omgeving. In de stad heb je niet altijd de mogelijkheid om zon goed te weren, gezien de beperkte overstekken. Daarom stimuleren we zonwerend glas én koeling op een duurzame manier.” Het toepassen van de warmte-koudevoorziening wordt ook gekoppeld aan slimme hotfill apparatuur. Oftewel, het verwarmen van het water in wasmachine of vaatwasser hoeft niet elektrisch te gebeuren, maar kan ook door de machine te vullen met warmwater uit genoemde installatie. Wat behoorlijk wat aan energie scheelt.
De derde stap is die van duurzame energieopwekking, waarbij gebruik gemaakt wordt van duurzame bronnen: zon, water, bodem. Water en bodem zijn bedoeld voor verwarming en koeling, de zon voor het opwekken van elektriciteit. De Groot: “Omdat we al een duurzame warmtevoorziening hebben, passen we geen zonnecollectoren toe, maar gebruiken we het dak volledig voor PV-panelen/zonnepanelen om stroom op te wekken. Ter informatie, er komt bijna 5 tot 6 megawatt van de energie op de daken van De Houthaven. Dat is enorm. Bij mooi weer produceert de wijk netto en zetten we deze energie op het net van Alliander, de netbeheerder.”
Energie en meer energie
De Houthaven is 100% energieneutraal. Maar naast energieneutraal kennen we ook de term energie Nul op de Meter, oftewel het op nul staan aan het einde van de het jaar op de energie. Groot verduidelijkt: “Naast gebouwgebonden energie verbruiken we energie voor allerlei apparaten, zoals pc’s of tv/audio. Energie die meetelt in de energierekening, maar buiten het gebouwdeel vallen. Wil je een gebouw met energie Nul op de Meter, dan moet je bijvoorbeeld vier tot zes zonnepanelen meer op een dak leggen. Plaats je echter acht panelen op het gebouw, dan ga je nog een stap verder en spreken we over energie leveren.” Een aantal complexen van De Houthaven voldoen al aan energie Nul op de Meter. Voor het realiseren van energieleverende woningen draait De Houthaven momenteel een aantal pilots. “We dagen de markt uit om energieleverende woningen aan te bieden om tot een goed concept te komen voor de toekomst”, aldus Cees Groot.
Voeten in aarde
Over welk project je het ook hebt, altijd zijn er wel lastige zaken te noemen. Groot: “De warmte-koudevoorziening gaat bij De Houthaven verder dan alleen stadsvoorziening. In dit opzicht is het project uniek te noemen. Nederland kent meerdere soortgelijke projecten, zoals Het Zonne eiland Almere of Stad van de Zon Heerhugowaard. In deze projecten gaat het puur om het elektraverbruik. Voor gas gebruikt men nog steeds de gasvoorziening. De Houthaven echter, is voor de gehele wijk volledig energieneutraal. Maar, het organiseren en op papier krijgen van een warmte-koudevoorziening als onderdeel van het energieneutraal zijn, heeft wel wat voeten in aarde gehad. Het kost veel tijd. Overigens, ook de markt moet klaar zijn voor een project als De Houthaven. Veel uitleg en draagvlak creëren is noodzakelijk.”
Kosten
Tot slot bespreken we het prijskaartje met Cees de Groot. Hij vertelt: “Energieneutraal kost meer geld, maar het is te overzien. We hebben vanuit de gemeente Amsterdam een subsidie gekregen; 3.500 euro per woning, wat met de jaren is afgebouwd naar 1.000 euro per woning. Het is een blijvende subsidie van 1.000 euro. De meerkosten lagen in het begin ten opzichte van het Bouwbesluit rond de 10.000 euro per woning. Omdat het Bouwbesluit is aangepast – een EPC van 0,4 – zijn de meerkosten nu tussen de 4.000 en 5.000 euro per woning. Kortom, om een woning energieneutraal te maken, kost je dat ongeveer 4.000 euro. De subsidie meegerekend. De terugverdientijd ligt tussen de vijf en zeven jaar. Maar, dan heb je wel woningen, die energieneutraal en daarbij toekomstgericht zijn.”
Op de plek waar vrachtschepen uit de hele wereld een eeuw geleden hun boomstammen losten, ontstaat nu langzaam een aantrekkelijke eilandenwijk waar Amsterdammers kunnen wonen aan het water. Niet zomaar een project. Een project waarbinnen 100% energieneutraal een belangrijke peiler is.
De inrichting van de eilanden is gevarieerd: elk eiland heeft een heel eigen karakter. Soeters Van Eldonk architecten heeft de eilanden verschillende thema’s meegegeven, die variëren van ‘deftige dames’ tot ‘stoere jongens’. Eiland 1 wordt bijvoorbeeld gekenmerkt door grote aaneengeschakelde pakhuizen pal aan de kade: de stoere jongens. Eiland 4 heeft juist losse, van elkaar verschillende eengezinswoningen: de vrijbuiters. Het thema van eiland 3 is ‘de Amsterdamse school’. Hier vind je de typisch Amsterdamse bouwblokken met binnentuin, zoals je die ook in de rest van de Spaarndammerbuurt ziet. Het ene eiland heeft een brede openbare kade met een statige rij bomen, het andere voortuinen aan een intieme binnenstraat.
