De bouwsector draait begin 2022 nog goed, maar problemen liggen in het verschiet door de hoge bouwkosten en groeiende personeelsproblemen. De stijgende bouwkosten zorgen waarschijnlijk voor een kentering. Op de langere termijn vormen personeelstekorten het grootste probleem.
Vooraan in de bouwketen stokt de omzetgroei al; vergunningen lopen terug
De hoge bouwkosten vormen in de komende maanden en volgend jaar het meest urgente probleem, zo blijkt uit het rapport Stand van de Bouw van ABN Amro
De bouwkosten zijn in het eerste kwartaal met 15 procent gestegen in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Hoge energieprijzen en schaarste van producten zoals staal en hout als gevolg van de oorlog in Oekraïne liggen daaraan ten grondslag.
Hoge kosten
De sterk stijgende kosten voor bouwmaterialen betekenen dat bouwprojecten duurder worden. Voor veel investeerders, woningcorporaties, overheden, particulieren en andere opdrachtgevers zijn de hoge kosten reden om nieuwe bouwprojecten uit te stellen in de hoop dat de kosten over een tijd weer zijn gedaald.
In april van dit jaar zijn 28 procent minder vergunningen afgegeven dan een jaar eerder. Dat is een voortzetting van de daling in het aantal vergunningverleningen die begin dit jaar is ingezet.
Grote vraag
Voor de langere termijn blijft de vraag naar bouwactiviteiten, en daarmee naar bouwpersoneel, echter hoog. Om in voldoende mankracht te voorzien is het nodig om meer personeel naar de bouw te trekken. Hoewel het aantal banen in de bouw al vele jaren stijgt, neemt ook het aantal onvervulbare vacatures toe.
Bovendien krimpt het aantal mbo’ers dat een relevante opleiding start, met name in de techniek en procesindustrie. Daarnaast hebben Nederlandse bedrijven in toenemende mate moeite om Oost-Europese werknemers aan te trekken aangezien deze ook in het thuisland hard nodig zijn in de bouwsector.
(Lees verder onder de afbeelding.)
Noodzaak
De noodzaak tot bouwen is structureel; tot 2030 moeten jaarlijks meer dan 90.000 woningen worden gerealiseerd, wat een productieverhoging van 25 procent vereist. De bouwopgave is echter nog groter aangezien 1,7 miljoen woningen in de periode tot 2030 moeten worden verduurzaamd, alsook veel utiliteitsgebouwen. Ook blijft er behoefte aan nieuwe utiliteitsgebouwen, is veel bestaande infrastructuur toe aan groot onderhoud en brengt klimaatadaptatie veel bouwopdrachten met zich mee.
Aanbod van arbeid
Het aantal banen in de bouw is de afgelopen jaren verder gestegen, maar hetzelfde geldt voor de vacaturegraad. Veel vacatures blijken moeilijk vervulbaar. De uitbreidingsvraag vraagt om nieuwe aanwas van personeel.
De aanwas vanuit relevante mbo-opleidingen staat onder druk. Voor bouwbedrijven is de instroom van afgestudeerde mbo’ers cruciaal. Die onderwijssector is sinds jaar en dag immers de hofleverancier voor de bouw. Een blik op de instroom in de voor de bouw relevante opleidingen laat zien dat de grote vraag zich nog niet doorvertaalt naar een toename in bouwstudenten.
De instroom in mbo-opleidingen in de domeinen Bouw en infra en Afbouw, hout en onderhoud noteerden in de studiejaren 2017-2018 tot en met 2021-2022 nog lichte stijgingen van respectievelijk 7,7 procent en 4 procent. De instroom in de mbo-opleidingen in het domein Techniek en procesindustrie, met het oog op de energietransitie steeds belangrijker voor de bouw, liet daarentegen een daling van 18,4 procent zien in dezelfde periode.
Onvervulbare vacatures
De pijn van personeelstekorten laat zich op sommige plekken in de bouwsector sterker voelen dan op andere. Zo is het aandeel onvervulbare vacatures in de installatiesector mede door de energietransitie 36 procent van het totaal aantal uitstaande vacatures, flink hoger dan het toch al hoge aandeel onvervulbare vacatures van 28 procent voor de bouwsector als geheel. Dit blijkt uit cijfers van het UWV.
Bemoedigend is dat juist op dat vlak een groei heeft plaatsgevonden in de instroom van studenten (opleidingen Elektronische systemen en installaties, Koude- en klimaatsystemen en Elektrotechnische installaties). De instroom in de opleidingen Service- en onderhoudstechniek, Precisietechniek, Operationele techniek en Procestechniek daalde daarentegen fors.
Voor de bouw is het daarnaast opvallend dat de instroom in de van oudsher grote opleiding Middenkader bouw en infra met 12 procent is afgenomen. Daar staat tegenover dat meer jongeren gekozen hebben voor een timmeropleiding (+24 procent).
(Lees verder onder de afbeelding.)
Instroom van personeel
Ook de andere bronnen van personeel zijn lastig aan te boren. Nieuw bouwpersoneel kan naast instroom van onderaf ook geworven worden vanuit zij-instroom en het buitenland. Het aantal zij-instromers uit de bouw is traditioneel zeer beperkt, omdat de vereiste opleidingen vaak ontbreken. De huidige economie helpt ook niet mee; in andere sectoren staan werkgevers ook te springen om personeel.
Arbeidsmigranten binnen de Europese Unie blijken echter steeds moeilijker te mobiliseren. Gedurende de piekjaren van de coronapandemie lag het internationale vrije verkeer van werknemers grotendeels stil. Nu veel landen van het slot af zijn, dient een volgend probleem zich aan: vergrijzing in de herkomstlanden. Nieuwsuur berichtte op 22 juni dat de beroepsbevolking van veel belangrijke herkomstlanden door vergrijzing krimpt.
Bovendien hebben sommige landen zoals Polen zelf momenteel te maken met een krappe arbeidsmarkt, waardoor een dienstverband in Nederland minder aantrekkelijk is. De werkloosheid in Polen zakte in april 2022 naar slechts 3,0 procent. Het land moet op dat vlak in Europa alleen Tsjechië (2,4 procent) voor zich dulden, zo blijkt uit cijfers van Eurostat.
Stand van de bouw
De personeelssituatie noopt de bouw tot alternatieven om aan de ambities ten aanzien van productie te kunnen voldoen. Het ziet ernaar uit dat de arbeidsmarktkrapte langer aanhoudt.
Dit dwingt bedrijven om minder afhankelijk te worden van personeelsvoorziening, bijvoorbeeld via de inzet van robots in het bouwproces.
Download: Stand van de bouw – Dure bouwmaterialen en arbeidstekort baren zorgen
