Nederlanders bevinden zich al sinds mensenheugenis in een strijd tegen het water. Al vanaf de eerste bewoning en nog steeds sleutelen we aan ons landschap om het zodanig vorm te geven, dat er veilig geleefd kan worden met water. Ook het Waterschap Drents Overijsselse (WDODelta) draagt hierin haar steentje bij. Met Esther van Zundert, Omgevingsmanger bij het waterschap, praten we over het project versterken van de dijk langs de zuidzijde van het Zwarte Meer op Kampereilanden.
De totale kosten van het project Kampereilanden zijn geraamd op 4,2 miljoen euro
De Kampereilanden bestaan onder andere uit de Willem Meijerpolder, Stikkepolder, Zwartemeerpolder en de Mandjeswaard ten noorden van Kampen, gelegen in een overstroomgebied in de IJssel-Vechtdelta. “Vroeger waren het eilanden, welke in de loop der tijd verder zijn uitgegroeid in het Zwarte Meer. Ook nu zijn het nog een soort van eilanden. Er is soms maar een in- of uitgang over het water om de polders te bereiken”, vertelt Esther van Zundert.
Overstromingsrisicogebied
Het gebied lag tot 2009 wettelijk gezien buitendijks ten opzichte van de regionale waterkering en werd dus niet beschermd tegen hoog water. Het is een integraal onderdeel van het hoofdwatersysteem (vergelijkbaar met de uiterwaarden langs een rivier). De Provincie Overijssel heeft het gebied aangewezen als overstromingsrisicogebied (vrijwaringsgebied in verband met het overstromingsrisico) en de kades die de Kampereilanden beschermen tegen hoogwater aangewezen als regionale waterkeringen.
In 2012 is uit de toetsing van de regionale keringen door WDOD gebleken dat 90% van de keringen langs de buitenpolders van het Kampereiland niet voldoen aan de door de provincie gestelde norm. In de noordelijke polders vindt nog een laatste geplande verbetering in twee polders plaats; versterking van de dijk langs de zuidzijde van het Zwarte Meer, in totaal zo’n 100 km. ”Omdat met name deze dijk te laag is, haalde het niet de vereiste 1:500 norm”, aldus Esther van Zundert.
Het doel van het project is dus om wél te voldoen aan de genoemde norm. Wat betekent, dat een overstroming in principe een keer in de 500 jaar kan/mag plaatsvinden. Van Zundert vult aan: “Hier moet de dijk tegen bestand zijn. Daarboven is overstroming mogelijk. Let wel, het is en blijft een overstromingsgebied. Oftewel, het gebied dient ‘overloopbaar’ te blijven om de stad Kampen te beschermen tegen overstroming.”
Werkzaamheden
De versterking van de dijk bestaat voornamelijk uit het aanbrengen van gebiedseigen grond, die ter plaatse wordt gewonnen door middel van de nieuw te graven watergang aan de binnendijkse zijde. De nieuwe watergangen krijgen op een aantal plaatsen duikers en vaste dammen die zorgen voor het blijven functioneren van de waterhuishouding. Met behulp van droog grondverzet wordt de vrijkomende grond gebruikt voor de versterking van de keringen en voor het dempen van de oude sloten. Op een aantal locaties vindt ook enig intern transport van grond en baggerspecie plaats. Aan de buitenzijde van de nieuw te graven watergangen worden tijdens de uitvoering werkstroken gehanteerd.
Esther van Zundert verduidelijkt: “Normaal gesproken wordt voor het versterken van een dijk klei van buitenaf aangevoerd. Binnen dit project bleek deze werkwijze echter te kostbaar, met name kijkende naar de transportkosten. Het gebied is namelijk vrij moeilijk te bereiken. Uiteindelijk zijn we tot een andere aanpak gekomen; de toplaag van de bestaande dijk afgraven, nieuwe grond uitgraven aan de binnenkant van de dijk om deze vervolgens hiermee te verhogen en het terugleggen van de toplaag. Bijkomend voordeel is, dat het zo ook een duurzaam project is.”
Fasering werkzaamheden:
• 1. Afvissen watergang
• 2. Opschonen huidige watergang.
• 2. Afgraven leeflaag en inkassen kering (leeflaag in depot ter plaatse (niet op buitentalud)).
• 3. Graven nieuwe watergang, materiaal ontwateren op binnen teen.
• 4. Verwerken vrijgekomen materiaal in kade en oude sloot.
• 5. Nadat de afdeklaag is geprofileerd kan het lichaam van de kade ingezaaid worden met graszaad (grasmengsel D2) en is de kade in principe gereed.
Agrariërs
Van oudsher bevinden zich vele agrarische bedrijven in het gebied. De meeste bedrijven staan op terpen ter bescherming van een eventuele overstroming. Voor het realiseren van een versterkte dijk op de zojuist vertelde wijze, raken de boeren helaas grond kwijt. Van Zundert: “Zoals eerder uitgelegd, in dit gebied heeft de grond zich in de loop der eeuwen langzaam uitgebreid. Destijds is er een afspraak gemaakt, dat deze grond automatisch eigendom is/wordt van de gemeente Kampen. De Stadserven verpacht voor de gemeente de grond aan de boeren. Deze partij probeert in eerste instantie compenserende grond voor de boeren te regelen. Lukt dit niet, dan betaalt het Waterschap hun schadeloosstelling. Wat helpt in deze kwestie, is dat de meeste boeren voorstander zijn van het ophogen van de dijk. Gezien de klimaatverandering maken zij zich zorgen over het hoge water.”
Kraanmachinist
De samenwerking’ met de agrariërs kunnen we als een uitdaging typeren. Zijn er op bouwtechnisch vlak ook uitdagingen? Van Zundert noemt het werk van de kraanmachinisten. “Zij moeten goede kennis hebben van de grondsoorten voor het uitgraven en opbouwen. In de voorbereiding met onze aannemer Boskalis Nederland is hier veel aandacht aan besteed. Welke lagen zijn wat? In hoeveel tijd moet welke grond verwerkt worden? Hoe is de grond goed te verdichten? Et cetera.”
Esther van Zunder benadrukt: “Boskalis is bij de hele voorbereiding betrokken geweest in een Bouwteam. Het doorlopen van de procedures verliep snel. We konden al snel daadwerkelijk aan het werk.”
Op 1 oktober jl. is begonnen met de werkzaamheden. “We verwachten het project deze winter af te ronden. We moeten klaar zijn, voordat het broedseizoen begint, vanaf 1 maart 2019. Lukt dit niet, dan gaan we na 1 september 2019 verder. Het broedseizoen is dan afgelopen. Tot nu toe verloopt het prima. Het is heel droog weer. Niet alle collega’s zijn hier blij mee, maar wij wel!”, zegt Van Zundert.
Mooi voorbeeld
‘God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland”, zegt een bekend gezegde. Noodzakelijk, aangezien ‘in den beginne’ meer dan de helft van het land vatbaar was voor overstromingen. In het verleden hebben talloze mensen het leven gelaten. Denk alleen maar aan de Watersnood van 1953, de laatste grote overstromingsramp. Al vroeg zijn we begonnen met het maken van terpen en dijken, waarna ontginningen plaatsvonden en polders gerealiseerd werden. Het project Kampereilanden, waar u zojuist in deze editie van Bouw & Uitvoering over heeft gelezen, is een mooi voorbeeld van hoe Nederland de strijd met het water vorm weet te geven.
WDODelta in cijfers
• Het werkgebied is 255105 ha groot met circa 580.000 inwoners verdeeld over 22 gemeenten.
• De diagonale afstand van Deventer naar Assen is 90 km.
• Het gebied heeft 7045 km watergangen en 872 km waterkeringen.
• Er zijn 16 rioolzuiveringsinstallaties, 356 gemalen en 1973 stuwen.
Betrokkenen bij het project
• WDODelta
• Provincie Overijssel
• Gemeente Kampen
• Boskalis Nederland
Extra info
Meer informatie over WDODelta en het project Kampereilanden.
