Rondom station Eindhoven Centraal ligt het stationsgebied Knoop XL. Het is met 55 hectare het grootste gebied in een binnenstad van Nederland, dat helemaal opnieuw wordt ingericht. Dit is nodig, want er komen steeds meer mensen naar Eindhoven, om er te wonen, werken én studeren. Met dit project groeit de omgeving rondom het station uit tot de internationale toegangspoort van Brainport Eindhoven.
“Knoop XL is met 55 hectare het grootste binnenstedelijk gebied in Nederland”
We spraken met Stijn Steenbakkers, inmiddels zes jaar wethouder in de gemeente Eindhoven. Hij heeft een achtergrond in het bankwezen en was adviseur in de nationale politiek. “In mijn vorige functie heb ik veel met bouwbedrijven en ontwikkelaars te maken gehad, maar dan aan de financieringskant. Nu, in deze bestuursperiode, ben ik ook verantwoordelijk voor twee gebiedsontwikkelingen. De vorige periode had ik Brainport, economie, onderwijs, sport en alle deelnemingen in de portefeuille. Deze thema’s, behalve sport en deelnemingen, heb ik nog steeds en daar zijn de gebiedsontwikkelingen Knoop XL en Eindhoven-Noordwest bij gekomen”.
Gebiedsontwikkelingen
Steenbakkers: “In en rond Eindhoven zijn er diverse gebiedsontwikkelingen. De Spoorzone, waar Knoop XL een onderdeel van is, is hier er een van. Dit gebied loopt van de Berenkuil, door de binnenstad tot en met Strijp-T. Voor de hele Spoorzone praat je over ongeveer 20.000 nieuwe woningen. De andere ontwikkeling waar ik verantwoordelijk voor ben is Eindhoven-Noordwest. Dit betreft de gebiedsontwikkeling rondom Eindhoven Airport en de Brainport Industries Campus”.
Lees verder onder de afbeelding.
Eindhoven toen en nu
Alvorens verder in te gaan op Knoop XL, vertelt de wethouder een en ander over de geschiedenis van de stad. “Zeg je Eindhoven, dan begin je altijd met Brainport en economie. Dat is de stuwende kracht achter onze stad en regio. Eindhoven is natuurlijk ook bekend als lichtstad door de vestiging van Philips. Op het hoogtepunt, midden jaren zeventig, had het bedrijf meer dan 450.000 werknemers. Veel mensen in en rond Eindhoven waren toen afhankelijk van Philips en DAF. Richting de jaren negentig ging het gelijktijdig verkeerd. DAF ging failliet en Philips had zwaar te lijden onder concurrentie. Ze verhuisden hun hoofdkantoor naar Amsterdam. Op dat moment werd de regio Eindhoven door de Europese Commissie aangemerkt als achterstandsgebied. In een week tijd kregen meer dan 30.000 mensen een ontslagbrief op de mat. De werkloosheid was gigantisch”.
“Er zijn toen twee belangrijke beslissingen genomen. De eerste was, als we niets doen, gaat het verschrikkelijk verkeerd. De burgemeester, de voorzitter van de TU/e en de voorzitter van de Kamer van Koophandel zochten elkaar op: ´We moeten een economische strategie ontwikkelen en daarop samenwerken´. Er werd onder andere een deal met Philips gesloten waardoor de R&D afdeling in Eindhoven bleef. Het bleken cruciale beslissingen, waardoor Eindhoven zich uit het moeras trok. Een triple helix manier van samenwerken die anno nu nog steeds bestaat en alleen maar krachtiger is geworden. In vijfentwintig jaar tijd heeft dat ertoe geleid dat we hard op weg zijn om de belangrijkste economische regio van Nederland te worden”.
“De afgelopen 10 jaar is de Brainportregio harder gegroeid dan de andere mainports in Nederland. En ook voor dit jaar laten de prognoses zien dat de economie in deze regio drie keer harder groeit dan het Nederlandse gemiddelde. De impact van Brainport Eindhoven op de economische groei en welvaart van Nederland is groot. Een uniek hightech en innovatief ecosysteem dat de thuisbasis is van zes grote bedrijven: ASML, Philips, DAF, NXP, Signify, VDL. En om dit zestal zitten maar liefst ruim 7.000 MKB bedrijven. Dit is de ruggengraat van de Brainporteconomie én de Nederlandse economie”.
Groei
De wethouder vervolgt: “Die snelle groei – nu maak ik de link naar de gebouwde omgeving – heeft natuurlijk impact op hoe de stad en regio moet groeien. Dat betekent dat we in 2019 een verstedelingsakkoord hebben gesloten met de Rijksoverheid waarin we hebben gezegd, 62.000 huizen te gaan bouwen in het stedelijk gebied Eindhoven. Dit is nodig omdat we ook 72.000 extra arbeidsplaatsen voorzien. Van die 62.000 woningen moeten er 22.000 in de acht gemeenten rondom Eindhoven gerealiseerd worden. En met de schaalsprong die voor ons staat zijn we aan het kijken of we de 62.000 naar 100.000 kunnen brengen, waarin we nog meer gemeenten betrekken”.
Hij vervolgt: “Van de 40.000 woningen die we in Eindhoven gaan realiseren, komen er ongeveer 20.000 in de Spoorzone. Knoop XL is met 55 hectare (zo’n 80 voetbalvelden) en 9.000 woningen de grootste gebiedsontwikkeling die de Brainportregio heeft”.
Lees verder onder de afbeelding.
Knoop XL – project 1
Knoop XL bestaat uit drie onderdelen. Het eerste is de zuidelijke kant van het station, de stadskant; nu geen aantrekkelijk gebied, vooral versteend en met een ‘fietsenkerkhof’. Maar hier zijn 2.000 woningen en 50.000 vierkante meter kantoor voorzien. Steenbakkers: “Op dit moment zijn we de bouwweg aan het aanleggen, omdat we de verwachting hebben dat we in de tweede helft van dit jaar kunnen starten met de eerste bouwwerkzaamheden”.
Welke projecten zijn dat? Drie, te weten Edge, met woningen in de vrije sector en kantoren. Naast Edge komen de woontorens van Lightyards. De Social Hub staat er al en tussen de Social Hub en het spoor wordt nog een kantoorgebouw gerealiseerd. Het icoon komt op het Stationsplein; District-E met drie torens variërend van 90, 130 en 140 meter met ongeveer 700 tot 800 woningen, kantoren en commerciële ruimtes. Onder het Stationsplein komt een fietsenkelder voor 5.000 fietsen.
De rivier de Gender die in dit gebied ondergronds stroomt, wordt omhoog gehaald. Daarnaast wordt er vergroend en ingezet op het verminderen van het autoverkeer.
Knoop XL – project 2
Het tweede project is een mobiliteitsopgave. Een brede verkenning op het spoor en het busstation. Stijn Steenbakkers: “Want als Eindhoven zo gaat groeien, moet je dat mobiliteit technisch ook inregelen. We willen onder andere internationale treinen laten rijden. Dat betekent dat er een heel groot pakket is samengesteld wat er op het spoor allemaal moet gebeuren, maar ook met ons busstation. Het bestaande station is ooit ontworpen voor 30.000 vervoersbewegingen. Er zitten er nu al 60.000 op en het gaat richting de 100.000. Het is de bedoeling dat het busstation in zijn geheel onder de grond gaat en op het busstation worden dan nieuwe gebouwen gerealiseerd”.
Knoop XL – project 3
¨Aan de noordkant heb je de ontwikkeling aan de Fellenoord, daarvoor is onlangs de BV ingericht: 50% van de gemeente Eindhoven en 50 procent van de provincie Noord-Brabant. In dit deel komen ongeveer 7.500 woningen en verschillende voorzieningen. Doordat we op den duur de Fellenoord versmallen (red: vierbaans snelweg dwars door de stad), creëren we extra ruimte die ook voor de ontwikkeling van dit gebied gebruikt kan worden¨, aldus de wethouder.
Inzoomend op de Fellenoord, vervolgt Stijn Steenbakkers: “Ik zei al dat we daar 7.500 woningen gaan realiseren. Met ook een heel betaalbaar programma; 30 procent sociaal, 55 procent in het middensegment en 15 procent vrije sector. Dat is belangrijk om de stad betaalbaar te houden. We hebben een hightech economie, slimme mensen die niet alleen dingen bedenken maar hier wordt het ook gemaakt. Het brengt veel praktisch geschoold personeel met zich mee. Nogmaals, het betaalbaar houden van onze stad is een cruciale opgave. Een mooi voorbeeld is het project TAC Living, dat tegenover het PSV stadion ligt en net buiten het gebied Knoop XL. We gaan daar 100 procent betaalbaar wonen realiseren, mede met behulp van een woningcorporatie, de Rijksoverheid en een garantstelling uit het betaalbaar wonen programma van ASML”.
Lees verder onder de afbeelding.
Uitdagingen
Wat zijn de uitdagingen bij een grootschalig project als Knoop XL? Steenbakkers: ¨Om goed de bomen door het bos te onderscheiden, hebben we het gebied ingedeeld in clusters. We gaan per cluster ontwikkelen. Sommigen duren 15 jaar, andere 10 jaar. We hakken de olifant dus in mootjes om het overzichtelijk en behapbaar te maken. Een uitdaging is ook dat het een heel ingewikkeld gebied is, mobiliteit en wonen komen immers samen. En, we bouwen in Neckerspoel. Het laagste punt van Eindhoven. Waterstanden zijn hier echt een aandachtspunt. Een andere uitdaging die ik kan noemen, is het hele versnipperde eigendom. Dat is ook de reden dat de wet voorkeursrecht gemeenten op het hele gebied ligt. We hebben al vier beginselbesluiten genomen tot aankoop, om zo meer grip op de grondpositie te krijgen. Het eerste kantoorgebouw is begin dit jaar aangekocht. Wij gaan als gemeente hier heel actief in participeren om de gebiedsontwikkeling tot stand te brengen”.
Duurzaamheid
Er komt heel veel groen in het te ontwikkelen gebied. Steenbakkers: “De hele OV-opgave is al een vergroening, we hebben afspraken met betrekking tot duurzaamheidseisen en daarnaast wordt ook de ecologische verbindingszone verbreed. Zo wordt de rivier de Dommel die door dit gebied loopt, verbreed. Daarnaast gaan we experimenteren met vernieuwende dingen op het gebied van duurzaamheid. Een voorbeeld hiervan is de PowerNest. Dit is een architectonisch geïntegreerde en modulaire dakcontructie met windturbines en zonnepanelen. We hebben deze constructie al op een gebouw op Strijp-S staan”.
Geld
Dit alles kost veel geld. De wethouder zegt: “We hebben een enorme klap gemaakt in november 2022 met het sluiten van de Brainport Deal van 1,6 miljard euro. Deze deal bestaat onder andere uit: ongeveer 137 miljoen voor Knoop XL en de gebiedsversnelling, 727 miljoen voor het busstation en 125 miljoen voor aanpassingen aan het spoor. Er komen ook 100 km aan snelfietspaden en meerdere mobiliteitshubs: auto’s die buiten het centrum parkeren en waar men vervolgens met de (deel-)fiets of het openbaar vervoer verder kan reizen. De verbreding van de A58 zit ook in het budget”. In totaal wordt ongeveer een miljard gefinancierd door het Rijk en 600 miljoen door de regio; een derde door de 21 gemeenten, een derde door de provincie en een derde door het bedrijfsleven.
Planning
Er moet nog veel gerealiseerd worden. “De planfase is voorbij”, zegt de wethouder. “Aan de zuidkant is de Social Hub af. In de tweede helft van dit jaar gaat naar verwachting daar de bouw verder. Aan de noordkant zijn alleen de Bunkertoren, het Rabobank gebouw en het Rijksvastgoed waar de Belastingdienst zit, af. In dit deel moeten we nu beginnen met de eerste woningbouwprojecten. Een ervan is het project The Dutch Mountains. Een duurzaam en biobased gebouw bestaande uit twee houten torens. Met een omvang van 65.000 m2 en hoogte van 133 meter, is The Dutch Mountains het grootste houten gebouw van de wereld. In de twee torens worden woningen, kantoren, een hotel en conferentiecentrum gerealiseerd met een groen binnenplein”. Voor alle projecten/clusters wordt 10 tot 25 jaar de tijd genomen.
Lees verder onder de afbeelding.
Stijn Steenbakkers
Hart
Wat maakt Knoop XL zo mooi? Stijn Steenbakkers: “We bouwen echt aan de toekomst van onze stad met een nieuwe wijk in het hart van Eindhoven”.
Brainport Eindhoven is een toptechnologie-regio en plek om te wonen, werken en leven. Hier worden de meest complexe en geavanceerde machines, producten en innovaties ter wereld bedacht en gemaakt. En dat in een regio die ‘slechts’ bestaat uit 21 gemeenten met ruim 800.000 inwoners. Klein in omvang dus, maar enorm in impact. Innovaties uit Brainport dragen direct bij aan de grootste uitdagingen van onze tijd en spelen een belangrijke rol in bijvoorbeeld de energietransitie, het verbeteren van de zorg en slimme en groene mobiliteit.
Tekst: Betty Rombout
Beeld: KCAP – Fellenoord en Gemeente Eindhoven
