In Laren vindt de transformatie plaats van een militair opleidingsgebouw naar een circulaire hub met nieuwbouwwoningen. Duurzaamheid is een vanzelfsprekendheid voor opdrachtgever Lucas Mol; bij deze transformatie lag de lat dan ook flink hoog. De Groene Afslag ontving een Internationale Active House Award in de categorie Principle.
“Alles is anders bij de circulaire hub de Groene Afslag in Laren”
Circulaire hub
De Groene Afslag in Laren is een circulaire hub met vergaderzalen, horeca en de School for Change. Binnenkort gaan ze verkassen naar een voormalig militair opleidingscentrum. Er komen vergaderzalen, kantoren voor circulaire koplopers, een werkplaats, een café-restaurant en een biologische markt. Een pleisterplaats voor de wereld van morgen.
Toekomst uitvinden
Opdrachtgever Lucas Mol: “Als je de kranten openslaat, lijkt het wel of alle systemen waarin we existeren moeten veranderen. Dat is een majeure operatie en we kunnen niet op alle vlakken het voortouw nemen. We proberen met De Groene Afslag de toekomst met horten en stoten uit te vinden. Anders eten en drinken. Anders bouwen en wonen. Anders met elkaar omgaan en anders zakendoen.”
Het ontwerp voor de transformatie sleepte een Active House Alliance Award 2024 in de wacht. Sven Butteling van D/Dock, Bas Hasselaar van DGMR en Michel Tombal van RAU architecten vertellen over dit bijzondere project.
Erbarmelijke staat
De Groene Afslag gaat zich nu vestigen in het voormalige commando- en lesgebouw De Spiegelhorst. Bas Hasselaar van DGMR. “Het pand was in erbarmelijke staat. Er is ingebroken, er zijn dingen uit gesloopt, de ramen waren kapot, het dak lekte. Constructief was het pand nog goed, maar er lagen plassen water, er groeide mossen en varens in.”
Kantoorcellen
Vanuit DGMR is er gekeken naar de bouwfysica, duurzaamheid en brandveiligheid.
De kantoorcellen van de kazerne zijn deels doorgebroken en dat zijn nu de vergaderlocaties geworden. Die cellen waren allemaal gescheiden door een bakstenen wand. “Daar zijn we met biobased voorwanden gaan werken, die hebben we aan één kant geplaatst. Hiermee bespaar je materiaal én je voldoet aan de akoestische prestatie-eisen.”
Er worden zoveel mogelijk materialen hergebruikt in de circulaire hub. Het interieur van een van de vergaderkamers – de Chinese kamer – komt bijvoorbeeld uit een voormalig lokaal Chinees restaurant. Gebruik van tweedehands materialen lijkt vaak vanzelfsprekend, maar brengen weer hun eigen werkwijze met zich mee, weet Hasselaar: “Uit oogpunt van hergebruik is het prima om verschillende deuren te gebruiken, maar de maatvoering moet dan vaak worden aangepast. Je moet de deuren schaven en inhangen en vaak is er nieuw deurbeslag nodig. Dat is bij elkaar nog best bewerkelijk en dan kan in de papieren lopen qua kosten. Daar moet je met elkaar een modus voor vinden.”
Rol van de architect
Architect Michel Tombal van Rau Architects vertelt dat in dit project dik word ingezet op geoogst materiaal. “Dat is veel uitzoekwerk, want je moet kijken welke materialen je direct kunt inpassen. Het is ook meer onderzoek, omdat je moet kijken welke grondstoffenbanken je kunt inzetten.”
Het gebouw is zoveel mogelijk leeggemaakt. “De verlaagde plafonds zijn eruit gehaald. Dan houd je een casco over en vul je dat vervolgens weer in. Daarbij is zoveel mogelijk hergebruikt. Voor de luchtbehandelingskanalen moesten we sowieso de plafonds eruit halen en onderdelen verwijderen, zodat je met hergebruikte onderdelen er weer een bruikbaar geheel van kunt maken.”
Tombal: “Voor de daglichttoetreding hebben we een aantal vides en sparingen in de vloeren bedacht. Het toepassen van daglichtintreding, hergebruik en het comfort voor de gebruiker sluit naadloos aan op de visie van Active House.”
Active House
Bas Hasselaar. “Dit project past mooi bij Active House. Dit is een visie op het bouwen van Gezonde Gebouwen. Het ontwerp voor De Groene Afslag werd recentelijk ingediend voor de Internationale Active House Award 2024 en won in de categorie Principle.
Hasselaar: “Om gezonde gebouwen in kaart te brengen, wordt er van een Active House Radar gebruikt. Die bestaat uit de sleutelprincipes Comfort, Energie en Milieu. Denk bij Comfort aan Thermisch klimaat, Daglicht en Binnenluchtkwaliteit. Bij milieu zijn dat: Duurzaam materiaalgebruik, Drinkwaterverbruik en Milieubelasting. In de categorie Energie zijn de onderwerpen: Energievraag, Energievoorziening en Jaarlijkse Energieprestatie. Bij elkaar ontstaat dan een evenwichtig beeld van de prestaties.”
Bij dit renovatieproject zie je sommige categorieën op de radar iets lager scoren dan gebruikelijk, vertelt Hasselaar. “Het is een oude kazerne waarbij de materialen zoveel mogelijk worden hergebruikt. Qua daglicht spring je er hier niet echt uit, maar qua materiaalprestatie dan weer wel, omdat je een groot deel hergebruikt. Ieder project heeft zo zijn kwaliteiten. En dat is ook een van de vrijheden die Active House biedt. Net als het feit dat Active House prima samengaat met rekentools of principes zoals de R-ladder. Als je op een bepaalde categorie niet enorm hoog scoort, kun je dat in een andere categorie overcompenseren. Het is een integrale visie.”
R-ladder
Sven Butteling is sinds 2020 gedelegeerd ontwikkelaar namens D/Dock bij De Groene Afslag. De R-ladder, die de mate van circulariteit aangeeft, vormde het uitgangspunt bij de transformatie. “De R-ladder is, als je naar het ontwerp kijkt, misschien niet zo sexy maar wel essentieel. Je start altijd met Refuse. Dan kom je uit op vragen als: ‘is een nieuwe gevel noodzakelijk? Of moeten er nieuwe kozijnen komen?’ Er is zoveel mogelijk in het pand intact gelaten, bestaande trappen en schachten bijvoorbeeld worden hergebruikt.”
Alles ademt duurzaamheid rond de Groene Afslag
Butteling: “We willen een circulair icoon maken waarbij we slim nadenken over materialen en energiezuinigheid. Er wordt geen hightech technieken ingezet, maar het moet wel voldoen aan de eisen van de tijd. Door de grote massa van het gebouw warmt het gebouw niet razendsnel op, maar koelt het ook langzaam af. Er wordt in de zomer onder andere gebruik gemaakt van nachtkoeling, om zo de temperatuur in de ochtenduren weer op een goed niveau te krijgen.”
Het proces voor een circulaire transformatie is geen vanzelfsprekendheid, zegt Butteling. “De aanpak voor de betrokken partijen is wezenlijk anders. Bij ieder stapje moet je stilstaan. Je moet in de nieuwe economie leren denken. Je moet open kaart met elkaar spelen. Begrotingen zijn gedeeld. Bij nieuwe ideeën – bijvoorbeeld nieuwe daklichten in een zaal – pakken we de R-ladder erbij of we kijken naar de Layers van Stewart Brand. Dan staat vaak de vraag centraal: ‘wat als we het niet doen?’ Zo’n vraag is in een standaard ontwerpproces niet gebruikelijk.”
De partijen hebben hier een commitment met elkaar, ziet Butteling. “De partijen staan open voor elkaar. Als iets niet direct lukt, gaan we kijken hoe we het toch voor elkaar kunnen krijgen. We accepteren met zijn allen dat we iets meer leergeld moeten betalen.”
Aanvullende info
Materiaalgebruik
• Het bestaande gebouw maakt zoveel mogelijk gebruik van circulaire producten en eerder gebruikte materialen. De hotelkamers hebben een eigen unieke deur. Deze zijn afkomstig uit het gesloopte deel.
• Ook de kranen en dergelijke zijn hergebruikt.
• De waterbesparende toiletten gebruiken regenwater.
Schil
• Deze is niet geïsoleerd, ramen met dubbele beglazing, scheuren in muren gerepareerd.
• Nieuw dak met meerdere functies, fungeert als dakterras en heeft PV-panelen.
Comfort
• Mechanische ventilatie.
• Geen toxische uitstoot bij materialen.
• Geluid: gebruik van akoestische panelen, geen geluid van verkeer.
Energiegebruik
• Volledig elektrisch lucht/water warmtepomp.
• Ledverlichting.
• (Zomer)nachtkoeling.
• Douches upflow, waardoor het waterverbruik met negentig procent wordt gereduceerd.
Omgeving
• Groene omgeving, naast het gebouw de Groene Afslag ligt een wadi waar het hemelwater dat op het gebouw valt kan infiltreren.
Betrokken partijen
Voor de transformatie naar de circulaire hub is het projectbureau De Groene Stenen in het leven geroepen. De deelnemers zijn:
• Architect: RAU Architects.
• Opdrachtgever: De Groene Stenen.
• Installatie advies: Linssen.
• Gebouwfysica, brandveiligheid, duurzaamheid: DGMR.
• Constructeur: Van Rossum.
• Interieurontwerp: Oomen Ontwerpt.
• Projectmanagement: D/Dock.
• Bouwkundig aannemer: Giesbers Wijchen.
• W&W installaties: A. de Jong.
• E installaties: SDR.
Tekst: Gerard Vos.
Beeld: Active House.
Zie ook: Circulair centrum ‘De HER’ onderdeel van het nieuwe milieupark in Rotterdam.
