Wikkelhouse – Huis van 24 lagen karton

Al in 1996 bedenkt verpakkingsfabrikant en ontwerper René Snel het Wikkelhuis: van golfkarton, snel te produceren, betaalbaar en vriendelijk voor het milieu. De tijd lijkt er niet rijp voor: ‘Ik werd slechts meewarig aangekeken als ik erover vertelde. Het woord duurzaam bestond volgens mij nog niet eens.’ Gelukkig krijgt zijn bijzondere ontwerp nu een tweede kans.

Wonen met een kleine voetafdruk

Het basisprincipe voor het Wikkelhuis ontleent René Snel aan een groentedoos die hij eerder ontwierp voor de Nederlandse tuinbouw. ‘Die bestaat uit verschillende lagen golfkarton, gewikkeld om een mal met afgeronde hoeken, met wat lijm ertussen. Daar heb ik een machientje voor gemaakt. Die ronde hoeken maken dit ontwerp enorm stevig: je kunt er rustig op gaan staan, het blijft intact. Als het in het klein kan, dacht ik, moet het ook in het groot kunnen. Dus bouwde ik een reuzenversie van het wikkelapparaat.’
Die computergestuurde machine staat op een trailer om binnen anderhalf à twee uur op locatie een huis te kunnen afleveren. ‘Vooral dat idee spreekt me nog steeds erg aan, want alles wat je maar kunt verzinnen – auto’s, koelkasten, meubels – wordt volautomatisch gemaakt. Alleen de bouw van woningen is enorm omslachtig en duurt een jaar. Als werktuigbouwkundige heb ik dat nooit begrepen. Daar wilde ik verandering in brengen.’
De wikkelmachine produceert segmenten van 1.20 meter diep, die aan elkaar te koppelen zijn tot de gewenste lengte. ‘Vijf of zes modules geven een mooie lengte bij een breedte van 4,6 meter, maar als je bijvoorbeeld een bowlingbaan wil, zet je er gewoon 20 achter elkaar.’

Grap

Aanleiding voor Snel om het Wikkelhuis te ontwerpen is het bezoek van een woningbouwcorporatiedirecteur die interesse heeft in kartonnen scheidingswanden. “Die kan ik voor je produceren’, zei ik. ‘Sterker nog, ik zou hele huizen kunnen maken van golfkarton.’ Hij kijkt me ongelovig aan en zegt: ‘Daar zet ik twee flessen wijn op!” Wat begint als grap neemt al snel serieuze vormen aan: ‘Het liep volledig uit de hand; ik heb er zoveel geld, tijd en energie in gestopt.’ Snel ziet in het Wikkelhuis vooral een op grote schaal te produceren onderkomen voor vluchtelingen en slachtoffers van rampen. Vandaar ook die mobiele productie-unit. ‘Maar dan krijg je met de politiek te maken en met hulporganisaties. En eerlijk gezegd was dat op zichzelf een ramp. Ik heb ministers gesproken, staatssecretarissen, Kamerleden, politici uit Brussel, het Rode Kruis en al dat soort clubs, tot en met de Verenigde Naties, maar het liep allemaal uit op niets: geen interesse.’ Gedesillusioneerd zet Snel zijn idee uiteindelijk in de koelkast.

Tweede leven

Gelukkig bezorgt Oep Schilling, decorbouwer en eigenaar van interieurbouwbedrijf Fiction Factory, het Wikkelhuis een tweede leven. Hij ziet meteen muziek in het duurzame ontwerp met zijn Apple-achtige rondingen en gevoel voor gulden snede en dito hoek in het dak. In 2012 adopteert hij daarom Snels wikkelapparaat, vooralsnog voor kleinschalige productie.
De tijdgeest lijkt deze keer mee te zitten. Hoewel het ontwerp niet voortkomt uit de tiny house-beweging, deint het vrolijk mee op de rimpelingen die deze trend in de bouwwereld veroorzaakt. Net als andere kleine onderkomens, is het Wikkelhuis nu vooral in beeld als vakantieonderkomen of als kantoor/vergaderruimte. Maar er melden zich ook verschillende kopers die er permanent in willen wonen, ‘ontspuld’ en wel.
Bouwkundige Rick Buchter (Hogeschool van Amsterdam) studeerde in 2015 af op het Wikkelhuis bij Fiction Factory. ‘De studie bouwkunde vond ik nogal conservatief, weinig spannend. Ik wilde graag in aanraking komen met meer eigentijdse ontwikkelingen. Dus toen ik op een beurs het Wikkelhuis tegenkwam, was ik meteen gefascineerd. Bijzonder is vooral het materiaal dat in deze gewikkelde vorm isolatie en constructie combineert, wat resulteert in een lichtgewichthuis. Je hebt geen fundering nodig, waardoor er veel minder impact is op omgeving en milieu. Heel veel gebouwen zetten we nog altijd neer met het idee dat ze 100 jaar moeten staan, maar vaak slopen we ze al na 20, 25 jaar, heel verspillend. Dit ontwerp kan zeker ook 50 jaar mee, maar als je er genoeg van hebt, kan het bij wijze van spreken bij het oud papier.’ Buchter is nu in dienst bij Fiction Factory en werkt aan het beter in de markt zetten van de kartonnen woning, om die reden omgedoopt tot Wikkelhouse.

Puntjes op de i

Bij Fiction Factory zijn in overleg met René Snel nog enkele verbeteringen aangebracht die het ontwerp helemaal af maken. Onder meer in de gebruikte lijmsoorten – Snel: ‘Je kunt er bij wijze van spreken pannenkoeken van bakken’ – in de waterwering en de aansluiting tussen de segmenten en de kopgevels. Met 3D-gefreesde spanten van hechthout en lange draadstangen in plaats van lijm zijn de segmenten eenvoudig in elkaar te zetten en even makkelijk weer te ontkoppelen, bijvoorbeeld wanneer je je huis wilt uitbreiden of verkleinen.
Verder is de golf in het karton vergroot (5 in plaats van 2,5 mm), waardoor minder lagen nodig zijn. Ook is een eenvoudige ‘spouw’ toegevoegd voor extra isolatie. Deze loopt, net als het karton, helemaal rond.
Buchter ontwierp onder meer mee aan de ‘natte cel’ om het geheel echt bewoonbaar te maken. ‘Alle techniek hebben we geconcentreerd in één segment. Daarin hebben we een cabine gebouwd voor de ‘private’ functies: toilet en douche. De keuken is bevestigd aan de buitenwand van hetzelfde segment. Het is een kwestie van heel slim omgaan met de beperkte ruimte die je hebt, ook voor kastruimte.’
De oudere versies van het Wikkelhouse hebben aansluitingen nodig op water, elektra en riool, waardoor het toch nog een heel gedoe is voordat je erin kunt wonen. Buchter: ‘Daarom zijn we nu bezig om het zelfvoorzienend te maken. Dat past goed bij het lichtgewicht­ontwerp. In Nederland kun je bijvoorbeeld regenwater opvangen en zuiveren voor consumptie, maar je kunt ook een put slaan en het water zuiveren, dat doen we momenteel voor een van onze klanten. Met een septic tank is aansluiting op het riool niet nodig. Er zijn zelfs systemen die de inhoud zo goed zuiveren dat je het probleemloos kunt lozen. Verwarming komt van een houtkachel en in het dak geïntegreerde zonnepanelen en eventueel windenergie kunnen elektriciteit genereren.’

Toekomstmuziek

Bij zo’n lichte en compacte woning krijg je al snel de betere Pipo de clown en Mammaloe-associaties: lekker met je papieren huis neerstrijken waar je maar wilt. Maar zo zijn we in Nederland niet getrouwd. Om het beeld compleet te maken oppert Snel de mogelijkheid van wielen. ‘Dan mag er meteen veel meer.’ Maar dat is misschien niet nodig. Buchter ziet dat de strenge regelgeving hier en daar al versoepelt. ‘Ik verwacht dat het in de toekomst makkelijker wordt om kleine woningen als het Wikkelhouse op de gewenste plek te zetten.’
Per 1 januari 2017 starten Fiction Factory en René Snel een gezamenlijk bedrijf, uitsluitend gericht op door­ontwikkeling, productie en verkoop van het Wikkelhouse. Wie weet, krijgt Snel uiteindelijk zijn zin en ligt er toch nog een toekomst als vluchtelingenonderkomen in het verschiet. Buchter: ‘Inderdaad, zeg nooit nooit!’

Beeld: Fiction Factory