In gesprek met Cees Brandsen, hoofdingenieur-directeur bij Rijkswaterstaat en collega Frederieke Knopperts, Programmamanager Circulaire Economie over het eerste circulaire viaduct van Nederland.
Eerste circulaire viaduct van Nederland: “LEGO, en vooral samen leren en bouwen”
In een circulaire economie worden grondstoffen optimaal gebruikt. Dat wil zeggen: ze worden steeds gebruikt in een toepassing met de hoogste waarde voor de economie en de minste schade voor het milieu. Dat RWS circulaire economie en daarmee duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan, blijkt uit vele projecten uit het verleden alsook lopende. Cees Brandsen: ¨We kijken altijd naar wat we aan duurzaamheid kunnen doen.¨
Knoop doorhakken
Toen Brandsen in 2017 zijn huidige functie binnen RWS aanvaardde, hoorde hij van Frederieke Knopperts, dat er al gesprekken waren met een consortium over een circulair viaduct. Een idee afkomstig van aannemer Van Hattum en Blankevoort, prefab-bouwer Consolis Spanbeton, Volkerinfra en (destijds) SBRCURnet en SGS Intron . ¨Een circulair viaduct klinkt leuk en vooral ook duurzaam, maar er komt wel heel wat bij kijken¨, aldus Cees Brandsen.
Cees Brandsen: ¨Circulair ontwerpen/bouwen kent diverse principes. Maar wat is maakbaar en produceerbaar op dit moment? Alle materiaal hergebruiken en tot oorspronkelijk materiaal terugbrengen? Maar circulair is ook, het kunstwerk zo multimodaal maken, dat het uitbreidbaar en verplaatsbaar is. Voor dit principe is het werken met beton optimaal omdat het heel lang meegaat. Op een gegeven moment hebben we de knoop doorgehakt en gekozen voor prefab modulair bouwen. Met deze methode willen we leerervaring opdoen. Blijkt dat het anders/beter kan, dan pakken we andere methodieken op het kunstwerk te ´verfijnen´.¨
LEGO
Het eerste circulaire viaduct is medio december jl geplaatst op het bouwterrein van de Reevesluis in Dronten, waar het werkverkeer bij de aanleg van de sluis in het Drontermeer overheen rijdt.
Het viaduct heeft een overspanning van 20 meter lang en is 7,5 m breed. De onderbouw is gemaakt van traditionele damwanden. Deze zijn eruit te trekken en opnieuw te gebruiken. Frederieke Knopperts: ¨Het viaduct is opgebouwd uit betonnen elementen. De in totaal 40 blokken zitten in vijf liggers – met elk acht blokken – aan elkaar. Net zoals bij LEGO. De voorspanningskabels zijn niet ingestort en de tussen de betonnen elementen gebruikte voegen kunnen weer loslaten. Daardoor hoeven dus de elementen bij demontage niet te worden gesloopt en kunnen ze – als het goed is – ongeschonden worden hergebruikt. In september gaat het viaduct weg op de huidige locatie en terug naar de fabriek van Spanbeton om vervolgens op een nog bekend te maken plek herplaatst te worden. Met deze methodiek behouden we de waarde van het materiaal en stoten we bij herhaalde toepassing veel minder CO2 uit. Slopen en recyclen is immers niet nodig.¨
De elementen zijn ontworpen voor een levensduur van tweehonderd jaar. Sommige viaducten in Nederland worden na veertig à vijftig jaar al gesloopt, maar deze blokken kunnen dan een stuk langer worden toegepast.
Testen
Het mooie is, volgens Cees Brandsen, dat het eerste circulaire viaduct de mogelijkheid geeft om te leren. Hoe gedraagt de constructie zich? Gaat het in en uit elkaar halen goed? Et cetera. ¨Met berekeningen en moduleren kunnen we een hoop in beeld brengen. Maar we hebben hands-on ervaring nodig, en door te testen in de praktijk, leren we samen met Van Hattum en Blankevoort en Spanbeton een hoop over onder andere onverwachte zaken. Het werkterrein bij Kampen en Dronten geeft ons de mogelijkheid een test in de praktijk uit te voeren op verantwoorde en veilige wijze.¨
Frederieke Knopperts: ¨Tijdens de proefperiode wordt de brug continue gemonitord door Spanbeton en Van Hattum en Blankevoort. Hierbij worden twee systemen getest; een uitwendig monitoringsysteem aangebracht door DSI, en een inwendig monitoringssysteem aangebracht door Consolis Connect. De sensoren meten wat het effect is van belasting door passerende voertuigen op het viaduct. Op 22 februari jl. zijn de systemen getest door een zogenaamd kalibratievoertuig van zestig ton te plaatsen op drie cruciale punten van het circulair viaduct. Daarmee zijn de spanning op de voorspankabels, de doorbuiging van het dek en de elementen onderling en de voegen gemeten.¨
Cees Brandsen geeft nog een voorbeeld van wat er gemeten wordt. ¨We kijken ook naar de waterdichtheid van de voegen. En wat de zon deze zomer doet met diezelfde voegen en de voorspanning. Zijn er vervormingen ja of nee?¨
Momenteel worden dus veel gegevens binnen gehaald. De tussentijdse resultaten blijken positief te zijn. ¨Maar let wel¨, zegt Knopperts ¨ we zitten nog middenin de proefperiode.¨
Open Leeromgeving
Bedoeling is de resultaten bekend te maken en te delen met iedereen in de ontwikkel- en bouwketen. En wel in de op 12 maart jl. door de Bouwcampus en RWS gestarte Open Leeromgeving Circulair Viaduct. Cees Brandsen: ¨Toen wij de opdracht gaven voor dit viaduct, hadden we een harde randvoorwaarde: kennis delen. Dit geldt ook voor de leeromgeving. Bedrijven/organisaties doen niet alleen mee om te halen, maar ook om te delen.¨ De bedoeling van de Leeromgeving Circulair Viaduct is dus samenwerken en co-creatie stimuleren om daarmee de ontwikkeling van circulaire viaducten en bruggen op gang te brengen.
Knopperts vult aan: ¨In Nederland zijn vele partijen – opdrachtnemers, -gevers en kennisinstellingen – bezig met het ontwikkelen van een circulaire infrastructuur, onder andere gericht op bruggen en viaducten. De grote vraag is: waarmee kunnen we samen al aan de slag en waar moeten we onze gezamenlijke effort op zetten om door te ontwikkelen?¨
Voor alle duidelijkheid, niet alleen kennis op het gebied van ´de bouw´ wordt gedeeld, maar ook kennis over bijvoorbeeld de ontwerpfase en de herplaatsing. Waaraan moeten locaties voldoen om in aanmerking te komen voor een circulair viaduct?
De Open Leeromgeving Circulair Viaduct wordt vormgegeven uit een groep met koplopers, tot nu toe bestaande uit: RWS, Van Hattum en Blankevoort, Heijmans, ING, TNO, Heidelberg Cement en provincie Noord-Holland. ¨Tijdens de startbijeenkomst toonden meer dan 80 bedrijven hun interesse. Willen zij en anderen meedenken in deze leeromgeving, dan is aanmelding mogelijk via website van de Bouwcampus¨, zegt Frederieke Knopperts.
Na de startbijeenkomst van de Open Leeromgeving Circulair Viaduct volgen de komende maanden sessies, scope challenge en innovatie gerichte dialogen voor verdieping op zes themalijnen: ontwerp, materiaal , technologie en data, inkoop en aanbesteding, business-en valuecase, en ketensamenwerking. Binnen deze themalijnen worden in werkgroepen gezamenlijke afspraken en uitgangspunten over inkoop en aanbod van circulaire viaducten opgesteld en eind 2019 opgeleverd.
Kosten
Tot slot: wat kost het allemaal? Cees Brandsen: ¨ Het gaat om een totaal investering van ca 1,8 miljoen exclusief btw. Hiervan is eenzesde deel door de betrokken marktpartijen geïnvesteerd, RWS financiert het resterende deel. Daarmee zijn niet alle kosten gedekt. Kosten van personele inzet door RWS zitten bijvoorbeeld niet in het genoemd bedrag. In de leeromgeving gaan we door met het maken van kosten. Alsook zullen we verder onderzoek doen. Daar is dan ook weer geld voor nodig.¨
Maar het is het geld en de arbeid waard, zeggen zowel Cees Brandsen als Frederieke Knopperts tot slot. Zeker nu de Open Leeromgeving Circulair Viaduct er is. ¨Dit geeft ons de mogelijkheid om kennis te delen, te leren en door te ontwikkelen.¨
Launching customer
Het regeerakkoord 2018 schetst twee opgaven die specifiek betrekking hebben op de inkoopfunctie van Rijkswaterstaat:
De overheid gaat als launching customer innovatie aanjagen door meer gebruik te maken van de Small Business Innovation Research regeling (SBIR), bijvoorbeeld vanuit Defensie en Rijkswaterstaat;
en de overheid gaat zijn inkoopkracht beter benutten voor het versnellen van duurzame transities, inschakelen van kwetsbare groepen en om innovatief in te kopen.
RWS werkt al langer samen met marktpartijen aan innovaties die bijdragen aan maatschappelijke transities zoals duurzaamheid en circulariteit. Zoals benoemd in het regeerakkoord, gaat RWS haar inkoopkracht nu nog meer inzetten om innovaties op deze thema’s te versnellen.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat streeft ernaar om klimaatneutraal te zijn in 2030 en circulair in 2050, waarbij RWS al in 2030 circulair wil werken. Om deze ambitie te halen, is het zaak om innovaties uit de markt veel sneller een plek te geven in de processen, werkwijzen en contracten van de organisatie.
Het project ´circulair viaduct´ is een van negen innovaties/projecten gericht op het als launching customer bijdragen aan de duurzaamheidstransities.
